ТА ЯМАР АНГИЛАЛД АЖИЛЛАМААР БАЙНА ВЭ?

Профессор Ray Loveridge-ийн нэг ажил харж суугаад жаал жуул юм бодов. Тэрээр хөдөлмөрийн зах зээл дээрх ажиллах хүчнийг ажилтны эзэмшсэн ур чадварын төрөл, байгууллагын гаднах болон доторх хөдөлмөрийн зах зээлд эзлэх хувийн жин гэсэн 2 тэнхлэгээр тооцож үзвэл: 

1. Байгууллагын гаднах зах зээл дэх ахиуц үнэлэмж өндөртэй хүний нөөц 

2. Байгууллагын дотоод зах зээл дэх ахиуц үнэлэмж өндөртэй хүний нөөц 

3. Байгууллагын гаднах зах зээл дэх ахиуц үнэлэмж багатай хүний нөөц 

4. Байгууллагын дотоод зах зээл дэх ахиуц үнэлэмж багатай хүний нөөц гэж ангилжээ. 

Ахиуц үнэлэмж гэдэг нь тухайн ажилтны ур чадварыг мэргэжлийн ханшаар нь үнэлэх дээр нэмэгдээд мэргэшсэн ур чадварынх нь үнэлгээг нэмж тооцсон хувь хүний үнэ цэнийг хэлж байгаа юм. Тодорхой салбарт хөрвөх чадвар болон мэргэжлийн өндөр ур чадвар эзэмшсэн ажиллах хүчин бөгөөд байгууллагын шаардлагад нийцүүлж зохицох хэрэгцээ бага. 

Бүтээн байгуулах чиглэлийн буюу баялаг бий болгох чиглэлийн нарийн мэргэжил үүнд хамаарах болов уу? гэж бодно. 

Миний бодлоор жишээ нь: гоо сайхны мэс заслын эмч нар үүнд орох байх. Орчин үед ганц эмэгтэйчүүд биш эрэгтэйчүүд ч гэсэн гоо сайхан, гадаад дүр төрхөндөө анхаарал тавьдаг болсон зэргээс гадна зах зээл дээрх шаардлага, хэрэгцээ хэзээ ч буурдаггүй. 

Гоо сайхны мэс заслын эмч нарын ажлын гүйцэтгэл нь харьцангуй богино хугацаанд нүдэнд харагдаж, гарт баригддаг тул амжилттай мэс засал хийж чаддаг байхад ажлын баталгаа, зах зээл хумигдах энэ тэр гэсэн санаа зовоох дарамт багатай мэргэжил юмуу гэж бодох юм.

2-рт, тухайн байгууллагын үнэ цэнэтэй ажилтан буюу орлуулах боломж багатай ур чадвар бүхий хувь хүний үнэ цэнэ өндөртэй ажиллах хүчин. Эд нар нь байгууллагын юмуу, тухайн төслийн оршин тогтнож байгаа утга учир болох үйл ажиллагааг гардан явуулагсад бөгөөд өөр байгууллагад очиж хөрвөж ажиллах боломж хязгаарлагдмал. Жишээ нь: Бүх олимпийн тоглолтуудын бичлэгийг зөвхөн Панасоникийн техник хэрэгслээр “хариуцлагатайгаар” дэлхий даяаар нэвтрүүлдэг бөгөөд, үүнд л зориулагдан бэлтгэгдсэн Панасоникийн ажилтан өөр компанид очиж ажиллалаа гэхэд үнэлгээ буурна уу гэхээс булаацалдаж авахгүй байх гэж бодогдов.

3-рт, ур чадварын мэргэшилт, хөрвөх чадвар өндөр боловч ур чадварын төрөл нь түгээмэл учраас хувийн үнэ цэнэ багатай ажилтнууд байна. Хөрвөх чадвар өндөр тул нэг л байгууллагын хэрэгцээнд тохируулж зохицох шаардлага бага, байгууллага ч заавал тэр хүнийг удаан хугацаагаар тогтоож ажиллуулъя гэх эрмэлзэл бага. Энд миний бодлоор мэргэжлийн дээд сургууль төгссөн хирнээ мэргэжлээрээ ажилладаггүй гэх олон хүнийг хамруулж болох юм. Улс төрч мэргэжлээр төгсөөд эдийн засагчийн ажил хийдэг хүмүүс ч юмуу. Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн бодлогын гажуудал хамгийн илэрхий харагддаг сегмент байх. Орлуулах боломж өндөртэйгээс хэн ч хийсэн үр дүн нь ялгаагүй ажлууд энд хамаарагдах бөгөөд байгууллагууд зардал хэмнэх гол обьектоо энэ ахиуц үнэлэмж багатай сегмент дээр төвлөрүүлж, үр дүнд нь цагийн ажил, улирлын ажил, түр гэрээний ажил зэрэг бий болдог бололтой.

4-рт, түгээмэл салбарт ахиуц үнэлэмж багатай, ур чадвараар хөрвөх чадвар бага ажилтнууд. Байгууллагад аль болох удаан тогтож тэсэх эрмэлзэлтэй, байгууллагын шаардлагад нийцэж зохицож ажилдаг. Жишээ нь: зочид ирэхэд жолооч болж үйлчлээд, шаардлагагүй үед гаражийн манаач хийдэг ч юмуу, тайлан тооцооны сезонд нягтлангийн ажил хийнгүүтээ бусад үед нярав болчдог ч юмуу.

Иймэрхүү маягаар хүнийг баялаг талаас нь ангилал тогтоож, оновчтой байршуулалт хийж удирдах нь байгууллага амжилттай ажиллах түлхүүр процесс бөгөөд ярвигтай боловч бас нилээн сонирхолтой үйл ажиллагаа бололтой. Хөдөлмөрийн зах зээлд гарч биеэ үнэлэхдээ тухайн байгууллагын хувьд би хэн бэ гэдгийгээ зөв багцаалж, өөрийн үнэ цэнийг зөвөөр тогтоолгож байж ажил олгогчтой тохиролцоонд хүрнэ шүү дээ. Дээрх ангилалууд нь хувиршгүй кастын систем шиг зүйл биш, ажилд орсныхоо дараа өөрийгөө зүлгэж, орчин тойрондоо өөдрөг хандаж, бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлэхийн тулд өөрийгөө зөв ойлгуулах дадлыг олж авахын төлөө цаг үргэлж чармайснаар хэсэг хугацааны дараа байгууллагын хувьд үнэ цэнэтэй баялаг болж тогтворжих боломж бүрэн байдаг гэдэг нь мэдээж.

Хүсэж дурлаж эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж үр дүнг нь үзэх нь үр ачаа харахаас дутахгүй амьдралын баяр баясгалангийн эх үүсвэр болохоор, хүн бүр ирээдүйд юу хийх, ямар хүн болох талаараа тогтсон бодолтой, тэрүүндээ зорьсон хүчтэй тэмүүлэлтэй болж төлөвшдөг бол амьдрал мөн ч сайхан байхсан. Нийгмийн тогтолцооны явцуурал, системийн задран уналт, ард түмний амьдрал дахь хямрал зэрэг нь зөв шийдвэр гаргалтад муугаар нөлөөлсөн тал байх ч ерөнхийдөө манай сургалтын систем специалист биш женералистуудыг түлхүү үйлдвэрлэсэн тал ажиглагддаг. 

Эдийн засгийн, хууль, нийгмийн чиглэлийн түгээмэл салбарын мэргэжилтний эрэлт хэдий их байдаг ч гэсэн баланс гэж юм байдаг л байх. Нэг төсөл дээр ажиллаж байхад барилгын интерьер дизайнер хүн олж нэг юм хийлгэх гэж халхын хавтгайг эргүүлэх шахаж билээ. Архитекторч гээд л ерөнхийлөөд зогсчихдог.Гэвч амьдралын карьер ганц дээд сургуульд сурсан мэргэжлийн хүрээгээр хязгаарлагддаг үе улирсан болохоор цаг үеийн чиг хандлагыг ойлгож, тааралдсан ном болгоноо биш тоймтой гол хэдийг нь ялгаж уншаад ойлгоод явах чадварыг бас их шаарддаг болж. 

Ажилд ороод хөлслөгдөгчийн байр сууринаас биш хөлслөгчийн байр сууринаас өөрийгөө дүгнэж цэгнэж, өөрийн ахиуц үнэлэмжийг өсгөх хувийн стратегийг дотроо боловсруулж явах хэрэгтэй. Хөрвөх чадвар сайтай, орлуулах боломж багатай, чи гарчихвал байгууллага нилээн донсолохоор хэмжээний үнэ цэнэтэй ажилтан болсон цагт алд биеэ багахан зовоож, ахуй амьдрал өег болж ирэх байх даа. Жишээ нь: нягтлангууд бол мэргэшсэн нягтлангийн шалгалт өгөх, эдийн засагчид төлөвлөлтийн ажилд санаа дэвшүүлэх, менежерүүд сэтгэл судлалын ном унших зэргээр ажилдаа дарагдахгүйгээр өөрийгөө “дэвшүүлж” , цаг үргэлж чаллэнж хийж “зөв амбицтай” ажиллаж амьдрах хэрэгтэй.