Алдарт “Капиталын нууц”-ын зохиогч Фернандо Де Сото Монголд ирж лекц унших гэж байгаа тухай хэвлэлээр мэдээлэх боллоо. Ирэх ирэхдээ бүр Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн урилгаар Азийн Монголд ирэх гэж байгаа ажээ. Дэлхийд нэртэй эдийн засагч Фернандо Де Сото  бүхэлдээ сонин амьдрал туулсан нэгэн. Түүний амьдрал нь нэг талаар дэлхий ертөнцийн өөрчлөлтийн баримт болж байдаг билээ. Тиймээс энэ хүний талаар  хамтдаа сонирхоцгооё.

Хулгай, хулгайлах, хулгай хийх, хулгайч ... Өө хулгайчаа... Хүүе, хулгайчаа!
Монгол хэлний товч тайлбар толинд юу гэж тайлбарласан байдаг юм бол доо. Бодвол хүний юм зөвшөөрөлгүй нууцаар авах ч гэдэг юм уу нэг тиймэрхүү л тайлбар байдаг байх даа.
Бидний Монголчууд нь ямар нэгэн ажил хийж, ажилдаа улайрч байгаад алдаж эндэхдээ ''Өө, хулгайчаа'', хэн нэгэнд нь уцаарлаж уурлахдаа хөгшин залуугүй л ''Яадаг хулгайч вэ'' хэмээн хээв нэг хэлж орхино. Гэхдээ би энд энгийн л, жирийн л хүмүүсийн амнаас гарчихдагаар нь л хэлж ярьж байгаа нь энэ. Түүнээс биш шорон, орон, гудамжны хулигаанууд, танкны /траншейний/ товаришуудын хэлж ярьдагаар хэлсэнгүй, бичсэнгүй. Энэ тусгай ангилалын, ''Элит'' гаруудын супер яриаг энгийн нэгэн та бид мэдэх ч үгүй, мэдээд дуурайгаад ярья ч гэсэн та бидний хэл эвлэж ярих ч үгүй бизээ. Гэхдээ би энэ удаа маш энгийн мөртлөө байдаг л нэг боловсон хулгайн талаар цухас дурдмаар санагдлаа.

Компанийн засаглал гэж их ярих болж. Бvр моодонд орсон гэхэд хилсдэхгvй. Гэтэл компанийн засаглал гэж чухамдаа юу юм бэ. Тvvнийг хэрхэн зєв хэрэгжvvлэх ёстой вэ. Энэ хэлбэрийг хєгжvvлэх нь Монголчуудад бус гадныханд ашигтай болчихсон юм биш байгаа даа гэсэн эргэлзээ мэргэжилтнvvдийн дунд бий болсон байна. Компанийн засаглалыг хєгжvvлэх нэрийдлээр хэсэг хvн мєнгє олдог болсон юм биш биз гэсэн бодол vндэстэй юм.

Хүмүн капитал гэдэгт хүний эрүүл мэнд, боловсрол, мэдлэг чадвар (дадлага туршлага) бүгд багтдаг. Хүмүүс боловсролыг тодорхой зорилготойгоор цаг хугацаа зарцуулан олж авдаг. Боловсрол нь хөдөлмөрийн чанарт нөлөөлдөг гол хүчин зүйл гэж эдийн засагчид үзэж ирсэн. Энэ хандлага Arrow (1962), Denison (1985), Romer(1986), Lucas (1988), Mankiw, Romer, Weil (1992), Barro (1995) нарын ажилд тусгагдсан байдаг байна.

“Алдар хүнд” нь харьцангуй чанартай юм. Учир нь аль ч төрийн үед гавъяа шагнал эзнээ олохгүй байх явдал мэр сэр байсаар ирсэн бөгөөд одоо ч тийм л байгаа тул жинхэнэ алдартан байх хүний оронд түүнээс хаагуур хаагуураа дутуу хүн алдартан болчихсон тууж явдгийг олон түмэн мэдэх болжээ.
“Нэр төр”-Барууны голдуу ном зохиол, кино шийнд “Нэр төрөөрөө андгайлъя”, “Эцэг, эхийнхээ нэрээр андгайлъя” гэх мэтээр андгай, тангараг тавьж байдаг.Тэгж андгайлсан хүнд барьцаагүйгээр зээл өгөх зэргээр итгэл хүлээлгэж байгаа нь харагддаг. Тэр хүн нь андгай тангаргаасаа няцдаггүйгээс тэр бололтой.

Манай нийслэлийг иргэншээгvй иргэд эзэлчихжээ. Хотын соёлыг иргэд нь бий болгодог болохоос биш хотоо соёлжуулах гэж жилийн жилд хэдэн саяар нь мөнгө урсгаад байх ёсгvй билээ. Өнөөдөр нийслэлд гарч байгаа элдэв бузар хэргийн 90 хувийг иргэншээгvй иргэд vйлдэж байна. Улаанбаатарынхан хэзээнээсээ биеэ зөв авч явдаг, алхаа гишгээ нь хvртэл өөр, автобусанд суухдаа хvртэл биед хvрдэггvй байсан тал бий. Гудамж талбай хоггvй байхыг хотын иргэд л мэднэ. Тамхины иш, шvлсээ хаясны төлөө торгодог хотууд байдгийг мэдvvлмээр. Хуучны 40, 50 мянгатынхан соёлтой иргэдийн нэг хэсэг байсан тvvхтэй. Тэд хувцаслалт, боловсролоороо ялгаатай байлаа. Өнөөдөр нийслэлийн захын хорооллууд, vйлчилгээний зах, такси, микро автобусуудын жолооч, мөнгө хураагч нараас эхлээд иргэншээгvй иргэдийг олж харж болно.

Тату Ванханен Финляндын одоогийн ерөнхий сайд В.Плант, Э.Миниум нарын эрдэмтэд болон коллеж төгссөн олон мянган хvнээс таван vе шаттай судалгаа авч оюуны чадвар, бие хvний хөгжил хоёр шууд эерэг холбоотойг илрvvлжээ. IQ өндөртэй, чадварлаг хvн л өөрийгөө хөгжvvлж, өрөөл бусдад сайнаар нөлөөлж, төрөөс аль болох хараат бусаар амьдарч, нийгмийн хөгжилд эерэг нөлөө vзvvлдэг нь нотлогджээ.

Монголын нийгэм тогтворгvй, ажилгvйдэл, ядуурал, авлигал нь хэрээс хэтэрсэн, дээрээс нь архи ба химийн элдэв хорт бодист хордсон, энэ бvх vзvvлэлтээр дэлхийд сvvл мушгигчдын тоонд орчихсон яваагийн гол шалтгаан бол эрх баригчид, зах зээл, Хятадын далд бодлого, эсвэл иргэншлийн гологдол гэхчлэн буруутгах буруутан мундахгvй.

Умард Ирландын сэтгэл судлалын профессор Ричард Лvнн, Финландын улс төр судлалын профессор Тату Ванханен нарын хамтарсан судалгааны "IQ ба vндэстний баялаг" бvтээл 2002 онд хэвлэгдэн гарсан байна. Энэхvv судалгаагаар Монгол хvний оюуны чадавх 98 нэгжтэй нь тогтоогдож, дэлхийн 188 улс орны 21-д оржээ. Харин 2006 онд дахин судалгаа хийхэд Монголчуудын оюуны чадавхи эрс дээшилж, аравдугаар байрт жагсжээ. Таван жилийн хугацаанд ийм хурдацтай урагшилсан орон манайхаас өөр байхгvйг эрдэмтэд онцлоод "Монгол бол төрөлхийн өндөр IQ-тай хvмvvс.