Асуулт: Цалин хөлс гэж юуг хэлэх вэ? Цалин хөлсний бvрэлдэхvvнд юу юу хамаарах вэ?
Хариулт: Хамгийн энгийнээр тайлбарлавал цалин хөлс гэдэг нь хөдөлмөрийн гэрээгээр хvлээсэн vvргээ гvйцэтгэсний төлөө ажилтанд ажил олгогчоос мөнгөн хөлбэрээр олгож буй төлбөр юм. Цалин хөлсний бvрэлдэхvvнд vндсэн цалин, нэмэгдэл хөлс, нэмэгдэл, шагнал урамшуулал зэрэг багтдаг.

Төрийн хүндэтгэлд одон медалиас эхлээд алдар цол хүртэгсэд орно гэж үзэж байна. Эдүгээ энд тэндхийн ой, сэлтийг тохиолдуулан эвэртэн туурайтан бүтээсэн бүтээгээгүй элдэв шагнал одон өргөмжлөлөөр биесээ хучих шахам болжээ. Хуучин нийгэмд сайшаалын үнэмлэх, баярын бичиг гэхээр хүний хөдөлмөр зүтгэлийг үнэлсэн болж ам хаадаг байв. Тэр үед төрийн одон медаль алдар цол хүртэнэ гэдэг тэнгэрээс од шүүрэхтэй адил байлаа. Ахмад үе маань чөмгөө дундартал зүтгээд дайсны суманд дайраг дан эрхтэн мөчнөөсөө салсан ч тэр хүндтэй шагналыг хүртэгсэд тун ховор байсан. Өнөөдөр тэр намынх, төрийн бус байгуулагынх гэх мэт олон янзын шагнал, одон тэмдэг өргөмжлөл тоогоо алдсан байна.

Ажилласан жилээр тодорхойлогдох цалингийн систем
Насны ялгавар гаргасан учир шалтгаан:
-Дайны дараах өлсгөлөн, замбараагүй байдал, инфляцийн үед ажиллагсдын хувьд амьдарч болохуйц хэмжээний цалин шаардлагатай байсан.
-Цахилгааны үйлдвэрийн цалингийн систем, үндсэн цалингийн 70% нь нас, гэр бүл, тасралтгүй ажилласан жил зэргээс хамаардаг.
Ажилласан жилээр тодорхойлогдох цалингийн онцлог
-Боловсролын байдал, тасралтгүй ажилласан жил, хүйсийг үндэслэн цалинг тодорхойлж олгодог.
-Дайны дараа японы компаниудын хувьд хөгжсөн орнуудын технологийг эзэмшиж, компанийхаа технологийн чадамжийг дээшлүүлэхэд ажилтан нь компанидаа удаан байх тусам сайн, чадамж нь сайжирч байв.
-Тасралтгүй ажилласан гэдэгт зөвхөн тухайн компанидаа ажилласныг тооцно. Өөр компанид шилжиж ажиллавал энэ нь тэг (0) болно.
-Тэтгэвэрээс өмнө ажлаас гарвал хохирно. Компанидаа үнэнч зүтгэх, тогтвортой ажиллахад чиглэгддэг.
-Олон жил ажилласан нь цөөн, цөөн жил ажилласан нь олон гэдгийг харуулсан пирамид хэлбэрийн ажиллагсдын бүтэц гарч байна. Олон жил ажилласан хүн нэмэгдвэл ажиллах хүчний зардал ихсэнэ.

-Хэрэв ажлаас халагдаж байгаа бол ажилтны ээлжийн амралтын тооцоо хийж, ээлжийн амралтын мөнгө олгох уу?
-Тиймээ. Ажилтныг ажлаас халагдах vед ажил олгогч нь ээлжийн амралтын тооцоог заавал хийнэ. Ээлжийн амралтын тооцоог дор зааснаар хийнэ. Vvнд: а/ ажилтанд ажилласан хугацаанд нь ногдох амралтын тооцооны дагуу мөнгөн олговор олгох;
б/ ажилтнаас суутгал тооцох. Энэхvv 2 хэлбэрийг жишээгээр тайлбарлая. Vvнд:
-Ажлын 20 өдрийн ээлжийн амралт авах ажилтан 2000.7.1-2001.7.1-ний өдөр хvртэлх хугацааны ажлын жилийн ээлжийн амралтыг 2000 оны 9 сард эдэлж, 11 дvгээр сард ажлаас халагдсан гэвэл тvvний амралт эдлэх ёстой 4 сарын хугацаанд (2001.7.1-2001.11.01 хvртэлх) ногдох 6.67 (20/12*4) хоногт тооцоог хийж, мөнгөн олговор олгоно.

THIS AGREEMENT made this __________ day, of ____________ 2XXX between XYZ, INC., a Delaware corporation with a place of business at [specify address] ("Employer"), and John Doe, residing at [specify address] ("Employee").
W I T N E S S E T H:  WHEREAS, the Employer desires to employ the Employee, and the Employee desires to be employed by the Employer, on the terms and conditions contained herein, NOW, THEREFORE, in consideration of the mutual covenants, conditions and agreements as hereinafter set forth, the parties agree as follows:

Албан бичгийг боловсруулахад зайлшгүй мөрдөгдөх нэг зүйл бол баримт бичгийн бүрдлийг хэвлэмэл хуудсанд зөв байрлуулах явдал юм. Хэвлэмэл хуудас гэдэг нь тухайн албан байгууллагын ажлын онцлогт тохируулан улсын стандарт, тусгай зааврын дагуу үйлдэж урьдчилан боловсруулж бэлтгэсэн хуудас юм. Хэвлэмэл хуудасны үлгэрчилсэн загварыг Монгол улсын стандартад заасны дагуу үйлдэнэ.

Дээр дурьдсан баримт бичгийн нэр төрлүүдийг үнэн зөв ялгаж тогтсон стандартын дагуу бичиж найруулах буюу тэдгээрт агуулагдаж буй бүрдлүүдийг анхаарах хэрэгтэй. 2002 онд батлагдсан Монгол улсын “Баримт бичиг” стандартын 2-р хэсэгт зааснаар  “Бүрдэл” гэдэг нь баримт бичиг зохиож бүрдүүлэх, тэдгээрийг хуулийн хүчинтэй болгоход зайлшгүй шаардлагатай, хууль тогтоомж, стандартаар тогтоосон мэдээллийн элемент юм. Баримт бичгийн бүрдэлд дараах зүйлс хамаарна.

Стандартыг норматив техникийн баримт бичгийн хувьд стандартчиллын объектын хэм хэмжээ, дүрэм горим, шаардлагын цогцолбор болгон тогтоож, эрх бүхий байгууллага баталдаг. Стандарт нь баримт бичгийн хувьд удирдлагын үйл ажиллагааг заавал баримтжуулах, баримт бичгийн мэдээлэл, тоо бүртгэлийн санд оруулах, шийдвэрлэсэн баримт бичгийг ангилж төрөлжүүлэх, хэрэг болгон бүрдүүлж байх тухай шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Албан бичиг боловсруулах гэдэг нь аливаа албан байгуулага, харилцагч талуудын хооронд явуулсан баримт бичгийг нэгдсэн загварт оруулж заасан стандартын дагуу хөтөлж явуулах, нягтлан боловсруулах, төлөвлөх үйл ажиллагааг хэлнэ. Албан бичиг, баримтыг боловсруулж, албан хэрэг хөтөлж явуулахын тулд түүнд тавигдах шаардлагууд байдаг.